ჭირისწყენა

ჭირისწყენა

---

ხევსურეთში არსებული წესი, ერთგვარი დაუწერელი კანონი, უფრო სწორად დიალოგი, რომელიც იმართებოდა ჭირისუფალსა და სამძიმარზე მისულ პირს შორის. ხევსურლად ამ წესს - ჭირის წყენა ერქვა. სამძიმარზე მისული მამაკაცი მივიდოდა ოჯახის უფროს მამაკაცთან და ასე მიმართავდა: აბა გამაიარე აქეთ, შენთან რაღაც სათქმელი მაქვს და იწყებოდა მათ შორის დიალოგი. მოსამძიმრის მიერ წარმოთქმული წინადადებებისათვის ჭირისუფალს შესაბამისი წინადადებები უნდა შეეგებებინა. არსებობდა გრძელი და მოკლე ჭირისწყენა. მოკლე გამოდიოდა იმ შემთხვევაში თუ რომელიმემ არ იცოდა ბოლომდე სათქმელი, რაც ორივესთვის სირცხვილი იქნებოდა, ამტომ თითქმის ყველამ იცოდა სათქმელი.. ჭირისწყენაში გამოითქმებოდა სინანული გარდაცვლილის შესახებ, ქება ჭირის პატრონისა და მისი სანათესაოს მიმართ. მოპასუხე პირიქით სამძიმრის მთქმელის მიმართ არ იშურებდა ქებას, ხოლო თავის ოჯახის, სანათესაოს სიბეჩავეზე, სიღარიბესა და დაღონებაზე მოსთქვამდა. ერთი სიტყვით ხევსურეთში თავის ქება და კვეხნა ცუდ ტონად ითვლებოდა. აქ მოქმედებდნენ პრინციპით: "კარგი ვარ იმას ნუ იტყვი, თავს ნუ დაუწყებ ქებასა, კარგი ჩვენც მოგვეწონება ცუდი არც თავის დედასა". ეს მოქმედებდა მხოლოდ ჩვეულებრივ ურთიერთობაში. შუღლისა და მტრობის დროს კი პირიქით იყო. ხმალდახმალ შეყრილი მოშუღლარი მხარეები ერთმანეთს კვეხნაში, თავისთავის ქებაში და ღვედრაშიც არ უდებდნენ ერთმანეთს ტოლს.

აი, ჭირისწყენის ტექსტიც, რომელიც გასული საუკუნის 30-იანი წლების ბოლოს ჩაუწერიათ ქართველ ეთნოგრაფებს.

სამძიმარზე მისული ასე მიმართავს ჭირისუფალს:

ჭირისმწყენელი:
გაგავ, ვერ გექნას ჩემ თავი, მანამ ეგეთას გნახავდი, დიდ ბრალიას, დიდ ღმერთის წყენაიას, რომ შენ გულ დასწუხდებოდას, შენ შვილ , ბერდია, დაგაკლდებოდას, ჩემკვალ კაც მზეზე იარებოდას, სიტყვას გეტყოდას.

ჭირისუფალი:
შენის მტრისა და დუშმანისა, ბრალ აისეთაიას რო თქვენ დაგითმავისთ, თქვენ მოგკვდომიათ. ჩვენ მავშჩებით შიმშილ-წყურვილსა, ბეჩაობას.

ჭირისმწყენელი:
სიბეჩავე კი არაში გეკადრებისთა, არც გეჭირვებისთ, დედან სადედუფლონ ხართა, მამან საბატონონი, კა მთა-ბარ დაგჩებისთა, კა ცხენ -აბჯარი, კა მაკეთეი.

ჭირისუფალი:
ჩვენ მზე დაგვცდების, კაცთ სწორი'დ კაის მაკეთის თავი. ჩვენ სიკვდილ მასალოცი ას, დასამადლებიას, მახკვედითავ, მაისვენეთავ, გაჭირვებასავ,სიღარიბეს მასჩითავ ას ჩვენდ სათქმელი.

ჭირისმწყენელი:
ვისაც შენდ გაესვენებოდას, ღმერთმ შინით ნუ დაულივას თავისად, ვისაც თავის და-ძმასავით არ სწყინდას, ყველაისად გამოსადეგნი ხართ, ძმისანი, მამი-ძმისანი, თემისანი, სოფლისანი, მტრისან გამჯავრენი ხართ, მაკეთისან გამლაღენი.

ჭირისუფალი:
ღმერთმ საწყენ ნურა მიმიცას თქვენს თავს. თქვენ რომ სიტყვას იტყვით, ჩვენ არც მთელნი ორთ იმის ფასნი'დ არც მკვდარნი.

ჭირისმწყენელი:
ღმერთმა შენ გულ კაით გაკურნას, ღმერთმა მარხე ნუღარა მაგცასთ, ავი'დ მარხე კაით დაგაცილას, ზე დამრჩოთ ღმერთმ ჯვარ დაგიწერათ.

ჭირისუფალი:
რაის კაისად ორთ მთელნიცა, მკვდარნიც ბეჩაობისად ორთ, სრუაც არ ას ასატეხი, ჩვენ სიკვდილი, მღონენი ორთ ყველაისანი.

---

შენიშვნა