კვირია
კვირია[1]
კვირია აღმოსავლეთ საქართველოს წარმართ მთიელთა წარმოდგენით გახლდათ ადგილობრივი სათემო ღვთაებების - დიდებული ხვთიშვილების წინამძღოლი. უზენაეს მორიგე ღმერთსა და ადამიანებს შორის შუამავალი და სამართლის აღმსრულებელი. მისი ეპითეტებია კარავიანი და ხმელთმოურავი. კვირიას საპატივსაცემოდ ეწყობოდა დღესასწაულები, როგორიცაა კვირაცხოვლობა, ხალარჯობა ღამისთევით, სისხლიანი მსხვერპლშეწირვით და ნადიმებით. ამ დღესასწაულების მიმდინარეობისას ხალხი მწვანე ტოტებით, რიტუალურად აშენებდა ქოხებს კვირიას საპატივსაცემლოდ.
რაც შეეხება დასავლეთ საქართველოს წარმართ მთიელებს, მათში კვირია ბუნების ნაყოფიერების მამაკაცური ღვთაება გახლდათ. მას ეძღვნებოდა ადრეული საგაზაფხულო დღესასწაულები, რომლებიც მოიცავდა 8 ცალკეულ რიტუალს. როგორც მარშალ ლანგიც შენიშნავს, ეს იყო ეროტიული ხასიათის და ორგიასტული რიტუალები, მაგ ბერიკობა, მურყვამობა და ა.შ.ეს ორგიები ტარდებოდა როგორც სვანეთში ასევე ფშაველებში და ხევსურებში და თითქმის ყველა ქართველ მთიელ ხალხში. არქეოლოგიური მასალითაც მტკიცდება რომ ჯერ კიდევ ძვ.წ. მე-8 საუკუნეში პროტოქართველებს ჰქონდათ კვირიას კულტი. აღმოჩენილია სწორედ ამ პერიოდის, 30-28 საუკუნის წინანდელი კვირიას ითიფალური ფიგურები მაგალითად, კახეთის ტერიტორიაზე. იტიფალური ნიშნავს ნაყოფიერების გამომხატველ ღვთაებას, რომელსაც გამოსახავდნენ ერეგირებული ფალოსით.
კვირიას დღესასწაულების განმავლობაში აშენებდნენ თოვლის კოშკს, მეზობელ სოფლებს შორის შეჯიბრებებს აწყობდნენ, მღეროდნენ ჰიმნებს, თამაშდებოდა სცენები, რომელშიც თვალნათლივ მოსჩანდა ღვთაების ფალოსური ბუნება. დასავლეთ საქართველოს მთიელთა ცალკეულ სიმღერებში კვირია გვევლინება, როგორც უზენაესი ღვთაება, რომელიც განაგებს სრულიად ზეცას და ზეციურ წყალს. კვირიას ჰიმნს დასავლეთ ქართველი წარმართი მთიელები მღეროდნენ გვალვების პერიოდში და შესთხოვდნენ მას წვიმის მოსვლას.
ხალხური პოეზიის, თქმულებების, ზღაპრების, ანდრეზების, დაკვირვებული შესწავლა შუქს ჰფენს ამა თუ იმ ერის ისტორიის, ეთნოგრაფიის, რელიგიის იმ საკითხებს, რომელთაც დავიწყების მტვერი მიჰყრიათ, დროთა განმავლობაში გაუგებარნი და აუხსნელნი დარჩენილან. ძველი ხალხური ლექსის მცირე ფრაგმენტიც კი, თუ მას საჭირო ცნობა შემოუნახავს, დაკვირვებული მკვლევარის ხელში იმ ჩუქურთმად იქცევა ხოლმე, რომელიც აწ უკვე დანგრეული და შერყვნილი ძეგლის სახის აღდგენას ემსახურება. ამ მხრივ, ფასდეუდებელია ღვაწლი ივანე ჯავახიშვილისა, რომელმაც ძველი ხალხური თქმულებების, ლექსებისა და სხვა ზეპირი გადმოცემების საფუძველზე, გონებამახვილურად აღადგინა ქართველთა უძველესი (ქრისტიანობამდელი) მსოფლმხედველობა და წარმართული პანთეონი.
ივანე ჯავახიშვილის გამოკვლევით, ქართულ წარმართულ ღვთაებათა შორის, ერთ-ერთი უმთავრესი ადგილი კვირიას ეჭირა. კვირია სხვაგვარადაც ჟღერდა: კვირიაე, კვირაე, კვირეე... იგი ითვლებოდა იმ ღმერთად, რომელსაც "სამართალი ეკითხებოდა და ებარა." ხახმატის ჯვარის ხუცურ დამწერლობებში ნათქვამია: "დიდება და გამარჯვება ძალ-ღვთისასა, სამართალს კვირიასას. ძალი ღვთისა გწყალობდეთავ, სამართალი კვირიაესა."
როგორც ივ. ჯავახიშვილი აღნიშნავს, "ბედისა და წულის გამოთხოვა და მიცემაც, მორიგე ღმერთზე და კვირიაზე იყო უმთავრესად დამოკიდებული." აი, როგორ ამწყალობებს იგივე ხახმატის ხუცესი: "წული ვის ყავდეს, გაუზარდეთ. არ ყავდეს და თუ ვინმე გეხვეწებოდეს, ღმერთსა და კვირიას გამოუთხოვეთ."
როგორც ერთი ხევსურული დამწყალობების ტექსტის შესწავლით ირკვევა, კვირია, მორიგე ღმერთთან ერთად წარმართული რწმენით, დარ-ამინდის, ტაროსის განმგებლადაც ითვლებოდა: "მორიგეს ღმერთსა და დიდ კვირაეს გახვეწებთ, თქვენ უშველეთ თქვენს მეხვეწერთ. ეს ზაფხული მშვიდობით დამდგარ, მშვიდობით გადააყენეთ."[2]
როგორც აშკარად ვხედავთ, კვირია ქართულ წარმართულ პანთეონში ნამდვილად ძალზედ გავლენიანი ღვთაება გახლდათ. მას უმაღლესი მორიგე ღმერთის კარზე თავისუფალი შესვლა-გამოსვლის უფლება ჰქონდა - ხალხი უწოდებდა "ღვთის კარზე მოარულ ღვთაებას".
თუში მთქმელებისგან ვ. ბარდაველიძის მიერ ჩაწერილ ლექსებში, კვირია, მორიგე ღმერთის შემდეგ იხსენიება:
- პირველად ღმერთი ვახსენოთ, ის უფრო დიდებულია,
- მემრე ვადიდოთ კვირაე, კვირაე კარაღვთისია,
- მემრე ვადიდოთ ფიწალე, ლაშქრისა წინამძღვარია,
- მემრე ვადიდოთ კოპალე, კოპალე კარატისია.
- .............................................................
- ჯერეღა ღმერთი ვადიდოთ, მით უფრო დიდებულია.[3]
- მემრე ვახსენოთ კვირაე, კვირაე კარაღვთისია,
- მემრე ვადიდოთ გიორგი, გიორგი სახეოსია,
- მემრედ ვადიდოთ ფიწალე, ფიწალე დოჭურთისია.[4]
