სამყაროს მოკლე ისტორია

მთავარი გვერდი

ეს ცხრილი ასახავს ასტრონომიულ, გეოლოგიურ, კლიმატოლოგიურ, ბიოლოგიურ და არქეოლოგიურ/ისტორიულ მოვლენებს სამყაროს არსებობის მანძილზე (წარმოშობიდან ჩვენს წელთაღრიცხვამდე)

შემოკლებანი

Astro : ასტრონომია
Geo : გეოლოგია
Clima : კლიმატოლოგია
Evo : ევოლუცია
Tech : ტექნოლოგია
Agro : მიწათმოქმედება
Arch : არქიტექტურა
Art : ხელოვნება

დიდი აფეთქება

14.000.000.000 წლის წინ + 1 წამი

4.560.000.000 წლის წინ

2.000.000.000 წლის წინ

1.000.000.000 წლის წინ

600.000.000 წლის წინ

300.000.000 წლის წინ

250.000.000 წლის წინ

75.000.000 წლის წინ

15.000.000 წლის წინ

2.500.000 წლის წინ

წინარე-ჰოლოცენი (1.5 მილიონი წლის წინ)

ძვ. წ-აღ. 15,000 წლიდან 5,000 წლამდე იყო გარდამავალი პერიოდი, გარემოს სწრაფი და ექტენსიური ცვლილების დრო, როდესაც პლანეტა გადადიოდა გამყინვრების პერიოდიდან ინტერსტადიალურ დათბობის ხანაში. ზღვის დონე დრამატულად იზრდებოდა (და ახლაც აგრძელებს), მყინვარების მიერ დეპრესირებული მიწა ისევ მაღლდებოდა, ტყეები და უდაბნოები ფართოვდებოდა, ჰავა თანდათან მიუახლოვდა თანამედროვე დონეს. დათბობის პროცესში პლანეტა განიცდიდა ამინდის მკვეთრ ცვალებადობებს. დამატებით, ხდებოდა პლეისტოცენის მეგაფაუნის გაქრობა. ამით აღინიშნა მეოთხეული გადაშენების ეტაპი, რაც გაგრძელდა თანამედროვე პერიოდში, ადამიანის მიერ ხელშეწყობილი ჰოლოცენური გადაშენების დროს. დაახლოებით 11,700 წლის წინათ (ძვ. წ-აღ. 9700 წ) დადგა პლეისტოცენის, პალეოლითის, ქვის ხანის, ბოლო, ვისკონსინის გამყინვარების დასასრული და თანამედროვე ერის დასაწყისი, რომელიც ახლაც გრძელდება.


წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
დაახ. ძვ. წ-აღ. 2,588,000 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 12,000 წ.	პლეისტოცენის ერა
ზედა პალეოლითი დაახ. ძვ. წ-აღ. 21,000 წ.		ადამიანები აგროვებდნენ და იყენებდნენ ველურ მარცვლეულ კულტურებს 23,000 წლის წინ.
გვიანი პლეისტოცენი დაახ. ძვ. წ-აღ. 19,000 წ.		ბოლო გამყინვარების მაქსიმუმი/ზღვის დონის მინიმუმი
დაახ. ძვ. წ-აღ. 20,000 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 12,150 წ.	მეზოლითი 1 პერიოდი
დაახ. ძვ. წ-აღ. 17,000 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 13,000 წ.	ევროპაში აცივების სტადიალური პერიოდი ბოლო გამყინვარების ხანაში.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 13,000 წ.		ჰოლოცენური გადაშენების დასაწყისი. ომის უადრესი ფაქტი
დაახ. ძვ. წ-აღ. 12,670 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 12,000 წ.	ინტერსტადიალური დათბობისა და ტენიანობის პერიოდი, სტადიალური აცივება ბოლო გამყინვარების ხანაში.
პალეოლითი : დაახ. ძვ. წ-აღ. 12,340 წ.	პალეოლითი : დაახ. ძვ. წ-აღ. 11,140 წ.	117-ე სამარხი : მსოფლიოს ყველაზე ადრეული ბრძოლის/ომის ადგილი.
ეპიპალეოლითი : დაახ. ძვ. წ-აღ. 12,500 წ.	ეპიპალეოლითი : დაახ. ძვ. წ-აღ. 10,800 წ.	ნატუფის კულტურა პრიმიტიული მიწათმოქმედების დასაწყისი
დაახ. ძვ. წ-აღ. 12,150 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 11,140 წ.	მეზოლითი 2 (ნატუფის კულტურა), ზოგიერთი მეცნიერი მეზოლითი 2-ის ბოლოდ ძვ. წ-აღ. 9500 წელს მიიჩნევს.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 12,000 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 11,700 წ.	სტადიალური აცივების პერიოდი
დაახ. ძვ. წ-აღ. 11,700 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 10,800 წ.	ალეროდის დათბობა
ზედა პალეოლითი : დაახ. ძვ. წ-აღ. 13,000 წ.	ზედა პალეოლითი : დაახ. ძვ. წ-აღ. 11,000 წ.	აგასისის ტბა : დათბობის შემდეგ გაჩენილი, მაკენზის დატბორვა, წყლის ნაკდი მაკენზის გავლით არქტიკულ ოკეანეში, ძვ. წ-აღ. 11,000 წ., აცივების პერიოდში.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 10,900 წ. (რადიოკარბონილი, კალიბრებული) ან ძვ. წ-აღ. 8900 წ. (არაკალიბრებული)		აცივების პერიოდი.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 10,800 წ.		ახალ დრიასული აცივების პერიოდის დასაწყისი
დაახ. ძვ. წ-აღ. 10,000 წ.		წინაბორეალური პერიოდის დასაწყისი მსოფლიო ოკეანის დონემ უცებ აიწია მყინვარების დადნობის გამო, მასიური წყალდიდობა. ნეოლითური კულტურის დასაწყისი, გამყინვარების დასასრული. პირველი მეზოლითური მღვიმური კედლის მხატვრობა, რომელიც ასახავს ომისა და რელიგიურ სცენებს; ზეპირსიტყვიერების ჩასახვა, რომელიც შემდეგ სახიობაში გადაიზარდა.

ძვ. წ-აღ. X ათასწლეული


წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
დაახ. ძვ. წ-აღ. 9700 წ.		აგასისის ტბის დაშრობა ბერინგის ზღვა : ციმბირისა და ჩრდილოეთ ამერიკის შემაერთებელი ხიდის გაქრობა ზღვის დონის აწევის გამო. ჩრდილოეთი ამერიკა : ლონგ აილენდის კუნძულად ქცევა.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 9660 წ-დან 9600 წ-მდე.		ახალი დრიასული აცივების დასასრული. პლეისტოცენის ბოლო და ჰოლოცენის დასაწყისი. ადრე გამყინვარებული მიწის დიდი ნაწილი საცხოვრებლად კვლავ ვარგისი ხდება. ზოგიერთი მკვლევარი ახალდრიასულ პერიოდს ათავსებს ძვ. წ-აღ. 10,800 წლიდან 9500 წლამდე. სტადიალური აცივების ეს პერიოდი შეიძლება გამოეწვია ჩრდილო ატლანტის თერმოჰალინური ცირკულაციის (გოლფსტრიმი) შეწყვეტას, რასაც ხელი შეუწყო აგასისის ტბის მტკნარი წყლის ჩადინებამ ოკეანეში.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 9500 წ.		თანამედროვე ბალტიის ზღვის ნაწილის, ანცილის ტბის ჩამოყალიბება. მონაცემები მცირე აზიაში არაკულტივირებული მოსავლის აღების შესახებ. ევროპის ჰავის შეცვლის წინაბორეალური პერიოდის დასრულება. წინაბორეალური IV პალინოლოგიური ზონა, რომელიც დაკავშირებულია ღვიის, ტირიფის, არყის ხის მტვრის ნიმუშებთან. ძველ აღმოსავლეთში იწყება ნეოლითური ხანა. იერიქონის ერთ-ერთი უადრესი ნამოსახლარის ჩასახვა. დროებითი გლობალური აცივება, რაც გამოიწვია გოლფსტრიმის სამხრეთისაკენ დინებამ და ევროპა ყინულით იფარება. ანტარქტიკაში იწყება ყინულის მასების დნობის ხანგრძლივი პროცესი.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 9000 წ.		იერიქონში პირველი ქვის ნაგებობების მშენებლობა.

ძვ. წ-აღ. IX ათასწლეული


წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
დაახ. ძვ. წ-აღ. 8500 წ-დან 7370 წ-მდე		იერიქონი ყალიბდება ერთ-ერთ უძველეს ქალაქად მსოფლიოში ძვ. წ-აღ. 8500-7370 წწ. შორის
დაახ. ძვ. წ-აღ. 8000 წ.		ბორეალური პერიოდის ტრანსფორმაცია ატლანტურ პერიოდად ბოლო გამყინვარების დამთავრება ზედა პალეოლითური პერიოდი მთავრდება და მეზოლითური პერიოდი იწყება ნიუ-ჰემპშირის "მთის მოხუცი" ყალიბდება მყინვარების უკანდახევის შედეგად ანტარქტიკაში მიმდინარეობს ყინულის მასების დნობის ხანგრძლივი პროცესი. აზიაში ზღვის დონე იწევს გამყინვარებისშემდგომი დათბობის შედეგად. ჩრდილო ამერიკაში ვისკონსინის გამყინვარების კვალი ქრება დაახ. ძვ. წ-აღ. 8000 წლისთვის მსოფლიო წარღვნა მყინვარების კატასტროფული დნობის შედეგად ნეოლითური რევოლუცია, ადამიანები შემგროვებლობა-ნადირობიდან მიწათმოქმედებაზე გადადიან

ძვ. წ-აღ. VIII ათასწლეული

ძვ. წ-აღ. VII ათასწლეული


წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
დაახ. ძვ. წ-აღ. 6600 წ.		ცია-ჰოს სიმბოლოები, ამოკაწრული კუს ბაკანზე, პელიგანის ნეოლითური კულტურა, ჩრდილოეთი ჩინეთი
დაახ. ძვ. წ-აღ. 6500 BC		ლა-მანშის სრუტის ფორმირება უბეიდის პერიოდი იწყება შუამდინარეთში ქალკოლითი და ბორბლის გამოგონება პალეოლითის ხანა მთავრდება და ნეოლითი იწყება ჩინეთში, რომელიც გრძელდება ძვ. წ-აღ. 2300 წლამდე
დაახ. ძვ. წ-აღ. 6440±25 წ.		რუსეთში, კურილის ვულკანის VEI 7 სიძლიერის ამოფრქვევა, ჰოლოცენის ეპოქაში ერთ-ერთი უდიდესი
დაახ. ძვ. წ-აღ. 6400 წ.		აგასისის ტბა საბოლოოდ ჩაედინება ოკეანეში, ტოვებს რამდენიმე ტბას: მანიტობას, ვინიპეგის, ვინიპეგოსისის, ტყეების ტბას და სხვ.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 6200 წ.		უეცარი გლობალური აცივება
დაახ. ძვ. წ-აღ. 6100 წ.		სტორეგას მეწყერი, რომელმაც წარმოშვა მეგაცუნამი ნორვეგიის ზღვაში.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 6000 წ.		ჰოლოცენის მეგათერმალი, როდესაც კატასტროფულად დათბა დედამიწაზე, გასული 125,000 წლის განმავლობაში ყველაზე დიდი დათბობა, მყინვარების მინიმალური რაოდენობა და ზღვის მაქსიმალური დონე ზღვის დონის აწევამ გამოიწვია ტორესის სრუტის წარმოშობა ავსტრალია გამოეყო ახალ გვინეას. საქარას უდაბნოს გამოშრობა. საჰარის ნეოლითური პლუვიალის დასრულება. ატლანტურ პერიოდთან დაკავშირებული მუხა-თელიანი ტყეების წარმოშობა, თბილი და ზღვიური ჰავა. თანამედროვე ველური ფაუნის წარმოშობა, ადამიანის მოღვაწეობის გააქტიურება, რაც დაკავშირებულია ნეოლითური სამიწათმოქმედო ტექნოლოგიების გავრცელებასთან. მყინვარების უკან დახევის გამო ზღვის დონის აწევამ გამოიწვია ირლანდიის ზღვის წარმოშობა, რომელმაც ირლანდია გამოჰყო ბრიტანეთის კუნძულებისა და ევროპის მატერიკისგან.

ძვ. წ-აღ. VI ათასწლეული


წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
დაახ. ძვ. წ-აღ. 5600 წ.		შავი ზღვის დატბორვის თეორიის მიხედვით, შავ ზღვაში ჩაედინა მლაშე წყალი, დაახლოებით 3000 კუბური მილი (12,500 კმ³). ამან გამოიწვია მტკნარი, ჩაკეტილი ტბის მლაშე ზღვად გადაქცევა.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 5500 წ.		ჩრდილოეთ აფრიკის გაუდაბნოების დაწყება. საქარა, რომელიც მანამდე სავანას წარმოადგენდა, თანდათან უდაბნოდ გადაიქცა. ამ მოვლენამ შეიძლება გამოიწვია ამ რეგიონებიდან მოსახლეობის აყრა და ნილოსის ველზე გადასვლა, რამაც თავის მხრივ, ძველი ეგვიპტის ცივილიზაციის წარმოშობას შეუწყო ხელი.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 5300 წ.		ვინჩას (Vinča) ნიშნები, ტერტერიას (Tărtăria) ფირფიტები (რუმინეთი), როგორც უძველესი დამწერლობის ნიმუშები.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 5000 წ.		ძველი პერონის ტრანსგრესიის დაწყება, გლობალური დათბობა იალქნის გამოყენების დასაწყისი. ლუქსორში ნაპოვნი ეგვიპტური ურნა, როგორც პირველი ნახატი. ატლანტის პერიოდიდან სუბბორეალურ პერიოდზე გადასვლა მეტალურგიის გაჩენა

ძვ. წ-აღ. V ათასწლეული

ძვ. წ-აღ. IV ათასწლეული


წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
დაახ. ძვ. წ-აღ. 3900 წ.		გვალვების გახშირება იწვევს მსოფლიოში ხალხების მიგრაციას მდინარეების დაბლობებზე, რასაც შეეძლო გამოეწვია ცვლილებები ადამიანთა ქცევაში: პატრიარქატი, საომარი ხელოვნების ინსტიტუტიონალიზაცია, სოციალური დანაწევრება, ბავშვებზე ძალადობა, ადამიანის "ეგოს" განვითარება, რელიგიური ტრანსცენდენცია, სიკვდილის შემდგომი არსებობა, რეინკარნაცია, ანთროპომორფული ღვთაებების მომრავლება და ხაზოვანი ისტორიული დროის კონცეფციის შემუშავება. ადამიანის დაცემის მითის წარმოშობა. უბეიდის პერიოდის უეცარი შეწყვეტა.
ძვ. წ-აღ. 3600 წ.	ძვ. წ-აღ. 2800 წ.	კლიმატის გაუარესება დასავლეთ ევროპასა და საქარაში. VII სუბბორეალი ევროპაში, მუხა და წიფელი. პიორას აცივება, მყინვარების მომატება, ძველი აღმოსავლეთის ურწყავ ზონებში ეკონომიკური ვარდნა.
ძვ. წ-აღ. 3500 წლიდან 3000 წლამდე		ნეოლითური სუბპლუვიალის ერის დასასრული, საქარას უდაბნოში ექსტრემალურად ცხელი და მშრალი პირობები.
ძვ. წ-აღ. 3100 წ.	ძვ. წ-აღ. 2686 წ.	ეგვიპტის ადრედინასტიური პერიოდი. ძველი ეგვიპტის დამღები, ხელოვნება, არქიტექტურა, რელიგია ჩამოყალიბდა ამ პერიოდში. დამწერლობის სისტემის შესაძლო ჩამოყალიბება, პირველი ეგვიპტური იეროგლიფები. (ეს მოსაზრება საკამათოა, ერთნი ამტკიცებენ, რომ ეს მოხდა ძვ. წ-აღ. 3200 წლისთვის, მეორენი ფიქრობენ, რომ ეს შესაძლებელი იყო მხოლოდ ძვ. წ-აღ. 28-ე საუკუნის შემდეგ).
ძვ. წ-აღ. 3200 წ.	ძვ. წ-აღ. 3000 წ.	ეგვიპტის პროტოდინასტური პერიოდი
ძვ. წ-აღ. 3000-2800 წწ. შორის		30 კმ სიგანის ბურკლეს კრატერის გაჩენა ინდოეთის ოკეანეში, რაც შეიძლება კომეტის ან მეტეორის ჩამოვარდნას უკავშირდებოდეს. ამ მოვლენას შეიძლება სათავე დაედო წარღვნის მითების წარმოშობისათვის.

ძვ. წ-აღ. III ათასწლეული


წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
დაახ. ძვ. წ-აღ. 30-ე საუკუნე		დაახ. ძვ. წ-აღ. 3000 წ. : სტოუნჰენჯის მშენებლობის დაწყება. შუმერული ლურსმული დამწერლობის შექმნა.
ძვ. წ-აღ. 2900 წ.		შურუფაქის წყალდიდობა, რომელიც ჩრდილოეთით ქიშამდე გავრცელდა, ხოლო სამხრეთით ურუქამდე, რაც ნინევიაში ხშირი წვიმებით იყო გამოწვეული. მდინარე ქარუნის შესაძლო გადახერგვა. ამან დაასრულა ჯემდეთ ნასრის პერიოდი და დაიწყო შუამდინარეთის კულტურებში ადრედინასტიური პერიოდის გამეფება. ამ მოვლენის შესაძლო დაკავშირება ნოეს კიდობნისა და ბიბლიური წარღვნის მითთან.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 29-ე საუკუნე		პრომეთეს ხის ( WPN-114) აღმოცენება (ყველზე ხანდაზმული ცოცხალი ორგანიზმი, ნევადა, აშშ; დენდროქრონოლოგებმა მოჭრეს 1964 წლის აგვისტოში)
დაახ. ძვ. წ-აღ. 29-ე საუკუნე (ძვ. წ-აღ. 2832 წ.)		მათუსალას ხის აღმოცენება (დედამიწაზე ახლაც არსებული ყველზე ხანდაზმული ცოცხალი ორგანიზმი, კალიფორნია, აშშ; 2011 წლისთვის არის 4842 წლის).
ძვ. წ-აღ. 2807 წ.		აფრიკასა და ანტარქტიკას შორის ასტეროიდისა თუ კომეტის დაცემის სავარაუდო თარიღი, ემთხვევა 10 მაისის მზის დაბნელებას. ამ მოვლენას შეიძლება უკავშირდებოდეს ბურკლეს კრატერისა და ფენამბოსის შევრონის წარმოქმნა.
ძვ. წ-აღ. 2650 წ.		შუმერული გილგამეშის ეპოსი აღწერს კედარის ტყეების გაკაფვას სამხრეთ ერაყში. გილგამეშმა გამოიწვია ღმერთები და გაჩეხა ტყე, ხოლო ღმერთებმა დასწყევლეს და დასაჯეს შუმერი ცეცხლით და გვალვით. ძვ. წ-აღ. 2100 წლისთვის, ნიადაგის ეროზია და გამომშრალი ნიადაგის გამარილიანება უნდა გამოეწვია გამოფიტვით მიწათმოქმედებას. ერთ-ერთ შუმერულ წყაროში წერია, რომ: "მიწა გათეთრდა". ცივილიზაციამ გადაინაცვლა ჩრდილოეთისკენ, ბაბილონში და ასურეთში. გაუტყევებას უნდა გამოეწვია ამ ცივილიზაცივების დაცემა. ურში შეიქმნა შემორჩენილი ტყეების დაცვის კანონი.
დაახ. ძვ. წ-აღ. 2630 წ.	ძვ. წ-აღ. 1815 წ.	ეგვიპტის პირამიდების მშენებლობა.
ძვ. წ-აღ. 2500 წ.		საქარა მთლიანად გაუდაბნოვდა და მიაღწია თითქმის დღევანდელ პირობებს. გაუდაბნოება დაიწყო ძვ. წ-აღ. 7500-6000 წლებში, რაც გამოწვეული იყო დასავლეთ აფრიკული ტროპიკული მუსონების სარტყლის გადაადგილებით საჰელის ზონიდან სამხრეთისაკენ, რაც თავის მხრივ, გააძლერა გლობალურმა გვალვიანობამ. აორთქლებადობის გაზრდამ ამ რეგიონში გამოაშრო საქარა, რაც კარგად ჩანს ჩადის ტბაში წყლის დონის დაწევით.
ძვ. წ-აღ. 2300 წ.		ნეოლითის პერიოდის დასასრული ჩინეთში.
ძვ. წ-აღ. 2200 წ.		საუკუნოვანი გვალვის დასაწყისი ჩრდილო აფრიკაში, სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში და ჩრდილოეთ ამერიკის შუაკონტინენტურ ზონაში, რამაც ალბათ გამოიწვია ეგვიპტის ძველი სამეფოს, ასევე შუამდინარეთში აქადის იმპერიის განადგურება. ეს მოვლენა თანხვდება სუბბორეალური პერიოდიდან სუბატლანტურ პერიოდში გადასვლას.
ძვ. წ-აღ. 21-ე საუკუნე		ურის ზიქურატის მშენებლობა

ძვ. წ-აღ. II ათასწლეული


წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
ძვ. წ-აღ. 1900 წ.		ატრა-ჰაზისის ეპოსში აღწერილია ბაბილონის წარღვნა, ასევე გამოთქმილია შიში შესაძლო მალთუსის კატასტროფის შესახებ.
ძვ. წ-აღ. 1600 წ.		მინოსურმა ამოფრქვევამ დაანგრია კუნძულ სანტორინის უდიდესი ნაწილი და გაანადგურა მინოსური ცივილიზაცია კუნძულ კრეტაზე. შეიძლება ამ მოვლენის გამოძახილი იყოს მითი ატლანტისის შესახებ.
ძვ. წ-აღ. 1450 წ.		ხმელთაშუა ზღვის მინოსური ცივილიზაცია განადგურდა. მეცნიერების აზრი იყოფა ამ მოვლენის ასახსნელად. შესაძლებელია, მინოსური ამოფრქვევა იყო ამ კატასტროფის მიზეზი. მეორე მხრივ, შეიძლება თანდათანობითმა გაუტყევებამ იმოქმედა გვიანი ბრინჯაოს ხანაში ამ ცივილიზაციის დაკნინებაზე.
ძვ. წ-აღ. 1206 წ.	ძვ. წ-აღ. 1187 წ.	დიდი გვალვები აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში. ხეთური და უგარიტული წყაროები იუწყებიან ეგვიპტეში მარცვლეულის თხოვნის გაგზავნის შესახებ. ეს ალბათ ფარაონ მერენპტაჰის დროს უნდა მომხდარიყო. ამ დროს ევროპაში ძლიერი შტორმები მძვინვარებდა. ამ მოვლენებს უნდა გამოეწვია ცენტრალურ ანატოლიაში, სირიაში, პალესტინაში, სინასა და ჩრდილო შუამდინარეთში მოსახლეობის მიერ სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობის მიტოვება და მომთაბარე მესაქონლეობაზე გადასვლა.
ძვ. წ-აღ. 2000 წ.	ძვ. წ-აღ. 1000 წ.	ინდოეთში მდინარე სარასვატის დაშრობა და თჰარის უდაბნოს წარმოქმნა.

წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
დაახ. ძვ. წ-აღ. 7900 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 7700 წ.	დაახ. ძვ. წ-აღ. 7900 წ. აგასისის ტბა ივსება მყინვარების ნადნობი წყლით და მყინვარი იხევს ჩრდილოეთისაკენ
დაახ. ძვ. წ-აღ. 7640 წ.		ტოლმანის ჰიპოთეტური ბოლიდის დედამიწასთან შეჯახების თარიღი, რამაც გლობალური კატასტროფა გამოიწვია
დაახ. ძვ. წ-აღ. 7500 წ.		მეზოლითელი მონადირეები აღწევენ ირლანდიამდე 9,500 წლის ხე Picea abies, რომელიც აღმოაჩინეს შვედეთში
ძვ. წ-აღ. 7500-7000 წწ.	ძვ. წ-აღ. 3500-3000 წწ.	ჩრდილოეთ აფრიკაში იწყება ნეოლითური სუბპლუვიალი, მეზოლითის პერიოდის დასასრული. დაახ. ძვ. წ-აღ. 5000 წლისთვის საქარას უდაბნო საგრძნობლად ტენიანი იყო, ვიდრე ახლაა.

წლები		მოვლენები
საწყისი	ბოლო	მოვლენები
ძვ. წ-აღ. 800 წ.	ძვ. წ-აღ. 500 წ.	სუბატლანტური პერიოდი ევროპაში. სუბატლანტური პერიოდი. ზღვის დონის აწევის დასრულება. რკინის ხანა A. კელტების გავრცელება. ჰალლშტადტის კელტები. ევროპაში და ახლო აღმოსავლეთში ცხოვრების დონის ამაღლება.
ძვ. წ-აღ. 800 წ.	ძვ. წ-აღ. 200 წ.	ღერძული პერიოდი, რევოლუცია აზროვნებაში, ფილოსოფიის განვითარება ჩინეთში, ინდოეთში, ევროპაში; სოკრატეს, პლატონის, ჰომეროსის, ლაო-ძის, კონფუცის მოღვაწეობა.
ძვ. წ-აღ. 753 წ.		ძველი რომის ჩამოყალიბება, კლასიკური ხანა.
ძვ. წ-აღ. 508 წ.		დემოკრატია იქმნება ათენში, ანტიკურ საბერძნეთში
ძვ. წ-აღ. 356 წ.	ძვ. წ-აღ. 323 წ.	ალექსანდრე მაკედონელი
ძვ. წ-აღ. 225 წ.		დაახ. ძვ. წ-აღ. 225 წელს იწყება სუბატლანტური პერიოდი (რადიოკარბონულ დათარიღებაზე დაყრნობით).